Ngày đêm thay đổi, bốn mùa tuần hoàn, con người sống
trong giới tự nhiên trước tiên cần phải tiếp xúc với các hiện tượng thiên văn.
Ánh nắng sáng rực, ánh trăng dịu dàng, ánh sao lấp lánh, nhật thực tráng lệ…
Chúng đều đặt ra cho con người chúng ta vô số những nghi hoặc, Trái đất mà
chúng ta sinh sống như thế nào đây? Nó chiếm vị trí gì trong vũ trụ? Mặt trời
làm sao lại phát ra những tia sáng và nắng rực? Nó có ảnh hưởng gì đối với cuộc
sống của con người chúng ta? Trong không gian buổi tối ánh sao lấp lánh là vì
sao vậy? Ngoài Trái đất của chúng ta ra, trên những tinh cầu khác có cuộc sống
không? Sao chổi và tiểu hành tinh có sự va chạm với Trái đất ư? Những vấn đề
này yêu cầu con người cần phải nỗ lực tiêu tốn bao nhiêu là công sức để tìm tòi
là nghiên cứu. Quá trình hình thành và phát triển của thiên văn học chính là
quá trình con người dần tim hiểu về giới tự nhiên.
Người xưa khi làm những việc trồng trọt chăn nuôi,
để tránh nhầm mùa thì cần phải hiểu được những hiện tượng thiên nhiên để tận
dụng chúng vào việc xác định mùa. Những người ngư dân và hàng hải tận dụng
những ngôi sao trên biển cả mênh mông để xác định được phương hướng tiến về
phía trước của mình, tận dụng ánh trăng để phán đoán được lúc thuỷ triều lên
xuống…
Công tác thiên văn ngày nay càng có sự phát triển
mới vượt bậc. Các loại lịch biểu mà đài thiên văn tạo ra, không chỉ ứng dụng
trong cuộc sống hàng ngày của con người, mà nó càng không thể tách rời được các
ban ngành như: Đo lường Trái đất, hàng hải, hàng không và nghiên cứu khoa học.
Trong cuộc sống không thể tách rời được thời gian,
khoa học cận đại càng cần thiết ghi chép thời gian rõ ràng, đài thiên văn chịu
trách nhiệm xác nhận giờ chuẩn và cung cấp công tác dịch vụ.
Các loại thiên thể là một loại phòng nghiên cứu lí
tưởng, ở đó có những điều kiện vật lý mà trên mặt đất ngày nay không có được.
Như về chất lượng Mặt trời to gấp mấy mươi lần so với các ngôi sao, nhiệt độ
mấy trăm triệu, áp suất cao hơn gấp mấy trăm lần, và một centimet khối thì vượt
qua mấy trăm tấn vật chất. Con người thường nhận được rất nhiều sự gợi mở từ
thiên văn, sau đó tận dụng hơn nữa. Lật lại những ghi chép trong lịch sử có thể
thấy rằng: từ trong quy luật quay lại của hành tinh mà rút ra được quy luật vạn
vật hấp dẫn; quan sát được vạch quang phổ của Hêli trên Mặt trời, mới tìm ra
được nguyên tố Hêli trên Trái đất; từ tính toán năng lượng vụ nổ của ngôi sao
mới, phát hiện nguồn năng lượng mà con người vẫn chưa hiểu rõ…
Mối quan hệ giữa sự phát triển của ngành thiên văn
học và các ngành khoa học khác cũng là rất mật thiết. Trước thế kỷ XIX, sự phát
triển của các ngành thiên văn học, số học và cơ học có mối quan hệ mật thiết
với nhau; cho đến ngày nay, sau khi khoa học phát triển cao độ, thiên văn học
càng thâm nhập sâu sắc vào các khoa học khác. Chúng ta đều biết, sau khi
Anhxtanh tuyên bố thuyết tương đối, chính là tận dụng kết quả quan sát thiên
văn dành cho lí luận này sự ủng hộ mạnh mẽ; sự phát hiện quan trọng của thiên
văn học đã nêu ra một vấn đề mới cho các ngành khoa học như: vật lý cao năng,
cơ học lượng tử, vũ trụ học, hoá học, khởi nguồn của sự sống…
Thiên văn học đã cho chúng ta biết được những bí mật
của giới tự nhiên. Mấy nghìn năm trở lại đây, con người đã có một số nhận thức
sai lầm về một số mặt như tính chất của Trái đất, vị trí của Trái đất trong vũ
trụ và kết cấu của vũ trụ. Giả sử không có thiên văn học, những nhận thức sai lầm
này nhất định sẽ vẫn còn tiếp diễn. Nhà thiên văn học người Ba Lan là Copecnic
đã từng phá vỡ sự trói buộc của tôn giáo hàng mấy nghìn năm, đã nêu ra thuyết
Trái đất quay quanh Mặt trời, đã làm cho nhận thức của con người về vũ trụ có
bước tiến lớn. Ngày nay học sinh tiểu học cũng đều biết “Trái đất hình cầu là
một chân lí”.
Trong thời đại con người dùng máy bay để bay lên bầu
trời, thiên văn học tập trung tất cả những tinh hoa nhận thức của con người đối
với tự nhiên. Nếu như một người thành công vĩ đại mà lại không biết một chút gì
về thiên văn học ngày nay, thì người đó không thể còn là người đã được dạy dỗ.
Chính vì lý do như vậy, nhiều quốc gia trên thế giới đã liệt thiên văn học
thành một môn học bắt buộc đối với học sinh trong các trường phổ thông tại nước
mình.
Trên đây chúng tôi chỉ giới thiệu sơ lược về sự phát
triển và ứng dụng của thiên văn học trên vài phương diện. Do đó có thể thấy, sự
phát triển của thiên văn học có tác dụng thúc đẩy nền khoa học ngày nay, là một
môn khoa học quan trọng để con người có thể nhận thức tự nhiên, cải tạo tự
nhiên.
Thiên văn học là việc nghiên cứu khoa học các vật thể vũ trụ (như sao, hành tinh, sao chổi, tinh vân, quần tinh, thiên hà) và các hiện tượng có nguồn gốc bên ngoài khí quyển Trái Đất (như bức xạ nền vũ trụ). Nó nghiên cứu sự phát triển, tính chất vật lý, hoá học, khí tượng học, và chuyển động của các vật thể vũ trụ, cũng như sự hình thành và phát triển của vũ trụ.
Thiên văn học là một trong những ngành khoa học cổ nhất. Các nhà thiên văn học của những nền văn minh đầu tiên đã tiến hành những cuộc quan sát có phương pháp bầu trời đêm, và các dụng cụ thiên văn học đã được tìm thấy từ những giai đoạn còn sớm hơn nữa. Tuy nhiên, sự xuất hiện của kính viễn vọng là thời điểm thiên văn học bắt đầu bước vào giai đoạn khoa học hiện đại. Về lịch sử, thiên văn học từng gồm cả các ngành đo sao, hoa tiêu thiên văn, quan sát thiên văn, làm lịch, và thậm chí cả chiêm tinh học, nhưng ngành thiên văn học chuyên môn hiện đại ngày nay thường chỉ có nghĩa vật lý học thiên thể.
Thiên văn học là một trong những ngành khoa học cổ nhất. Các nhà thiên văn học của những nền văn minh đầu tiên đã tiến hành những cuộc quan sát có phương pháp bầu trời đêm, và các dụng cụ thiên văn học đã được tìm thấy từ những giai đoạn còn sớm hơn nữa. Tuy nhiên, sự xuất hiện của kính viễn vọng là thời điểm thiên văn học bắt đầu bước vào giai đoạn khoa học hiện đại. Về lịch sử, thiên văn học từng gồm cả các ngành đo sao, hoa tiêu thiên văn, quan sát thiên văn, làm lịch, và thậm chí cả chiêm tinh học, nhưng ngành thiên văn học chuyên môn hiện đại ngày nay thường chỉ có nghĩa vật lý học thiên thể.
Từ thế kỷ 20, lĩnh vực thiên văn học chuyên nghiệp được chia thành các nhánh quan sát và thực nghiệm. Thiên văn học quan sát chú trọng tới việc thu thập và phân tích dữ liệu, sử dụng các nguyên tắc cơ bản của vật lý. Thiên văn học lý thuyết định hướng theo sự phát triển các mô hình máy tính hay mô hình phân tích để miêu tả các vật thể và hiện tượng thiên văn. Hai lĩnh vực bổ sung lẫn cho nhau, thiên văn học lý thuyết tìm cách giải thích các kết quả quan sát, và việc quan sát lại thường được dùng để xác nhận các kết quả lý thuyết.
Các nhà thiên văn nghiệp dư đã đóng góp nhiều khám phá quan trọng cho thiên văn học, và thiên văn học là một trong số ít ngành khoa học nơi các nhà thiên văn nghiệp dư có thể đóng vai trò quan trọng, đặc biệt trong sự phát hiện và quan sát các hiện tượng thoáng qua.
Thiên văn học cổ hay thậm chí thiên văn học cổ đại không nên bị nhầm lẫn với ngành chiêm tinh học, hệ thống niềm tin rằng những công việc của con người liên quan tới các vị trí của các vật thể vũ trụ. Dù hai lĩnh vực cùng có nguồn gốc chung và một phần phương pháp thực hiện (cụ thể, việc sử dụng lịch thiên văn), chúng là khác biệt.
Năm 2009 đã được Liên hiệp quốc coi là Năm Thiên văn học Quốc tế (IYA2009). Mục tiêu là tăng cường nhận thức và sự tham gia của mọi người vào thiên văn học.
sotechvn
